Palestijnse choreograaf Hala Salem: “Mijn lichaam is de enige plek waar ik nog thuis kan komen”

Hoe heb jij alles wat er de afgelopen maand in Israël en Palestina is gebeurd ervaren?
“Telkens wanneer mensen me vragen hoe ik me voel, merk ik dat ik hen nauwelijks kan beantwoorden. Het is alsof ik mijn gevoel tijdelijk uit heb gezet om te kunnen omgaan met alles wat er nu plaatsvindt. Ik ben net aangekomen in Nederland en hier voelt het soms alsof er niets aan de hand is, terwijl het in mijn eigen hoofd, in mijn eigen wereld, stormt. Ik probeer nu vooral mijn focus te bewaren voor de voorstelling. Op het podium wil ik het gevoel echt binnen kunnen laten.”

Heeft dans een therapeutische uitwerking op je?
“Zeker weten. Als ik wil ontsnappen, dan doe ik dat via dans of schrijven. Soms vergeet ik wel hoe ik die gereedschappen moet gebruiken, omdat ze zo verbonden zijn met hoe ik me voel over mijn lijf en met hoe anderen me over mijn lijf doen voelen.”

Kun je beschrijven waar je voorstelling Saffron over gaat?
“Het stuk gaat over de band met mijn lichaam binnen de danswereld, een onderwerp waar naar mijn mening te weinig over gepraat wordt. Ik behandel in Saffron iets wat ik altijd heb gevoeld, maar waar ik pas relatief recent over praat, namelijk alle keren dat ik me rot heb gevoeld over mijn lichaam, dat ik me niet geaccepteerd heb gevoeld. Toen ik al die keren opsomde op papier, vroeg ik me af: hoe heb ik dit overleefd? Ik ben er klaar voor om dit onderwerp op een podium te bespreken. Ik denk dat het me helpt om door de pijn heen te werken – en dat het anderen die met soortgelijke gevoelens worstelen kan helpen.”

De danswereld is van origine erg binair.
“Precies. In de danswereld moet je vaak een specifiek iets vertegenwoordigen. Mijn lijf en hoe ik me beweeg tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid voldoen in die wereld niet aan de norm. Ik word altijd gezien als de ander. Zelfs wanneer mensen sensitief proberen te zijn, veroordelen ze me door ongevoelige vragen te stellen. Ik herinner me bijvoorbeeld een repetitiesessie waar we met de choreograaf en dansers muziek luisterden van zangeres LP. De choreograaf richtte zich tot mij en vroeg: ‘Is dit nou een man of een vrouw?’. Sowieso een vreemde vraag, maar ik vroeg me vooral af: waarom vraag je dit nu specifiek aan mij?”

Voor Saffron werk je samen met regisseur Arjen Barel. Hoe zag die samenwerking eruit?
“Ik kan er slecht tegen wanneer choreografen of regisseurs mij precies vertellen wat ik moet doen. Om die reden ben ik al op heel jonge leeftijd gaan freelancen. Arjen kende ik van een eerdere samenwerking vijf jaar terug; hij is in staat mij te begeleiden op een manier die me een veilige plek biedt om mijn verhalen naar het podium te vertalen. Hij is naar mijn woonplaats Haifa gekomen om drie weken lang samen met mij te repeteren. En toen gebeurde 7/10.”

Welke invloed hebben alle gebeurtenissen van de afgelopen maand op jouw voorstelling gehad?
“In eerste instantie waren de vragen die ik mezelf voor deze voorstelling stelde, over onze verschillende identiteiten en welke impact die hebben op onze levens, vooral theoretisch, maar de vreselijke gebeurtenissen van de afgelopen maand hebben me eraan herinnerd dat ze voor mij een dagelijkse realiteit zijn. Dat heeft grote impact gehad op de performance. Het heeft ook invloed gehad op hoe ik over zaken denk. Ik voel me meer verbonden met mezelf en ik voel meer respect voor mijn identiteit dan ooit tevoren. Ook voel ik een grotere verantwoordelijkheid om hierover te praten.”

Het publiek zal op basis van jouw identiteit sterke verwachtingen hebben van de show.
“Dat vermoed ik ook, maar puur door over mijn eigen leven en ervaringen te praten, behandel ik automatisch alle thema’s die nu zo urgent zijn.”

Waar verwijst de titel Saffron naar?
“De eerste vraag die Arjen mij stelde was waar ik aan moet denken wanneer ik mijn ouders’ of grootouders’ huis binnen stap. Ik dacht onmiddellijk aan saffraan, maar wist niet waarom. Ik vroeg het aan mijn oma en zij vertelde dat ze altijd saffraan gebruikt in mijn favoriete maaltijd: maqluba, een traditioneel Palestijns rijstgerecht. Dat ene woord, saffraan, omvat zoveel waarover ik het wil hebben. Het is kostbaar, zeldzaam, maar bovenal geeft het me een thuisgevoel. Ik heb een speciale band met eten, in het bijzonder met voedsel verbonden aan thuis. Voedsel geeft ons een ander perspectief op identiteit, in het bijzonder wanneer we niet thuis zijn.”

In Saffron gebruik je een mix van Arabische folkmuziek en electro. Wat symboliseren die twee muziekstijlen voor jou?
“Ik combineerde die twee genres al eerder, in een van mijn eerste shows. Ik koos destijds voor electro omdat ik er graag naar luister op feesten. Als ik uitga, gebruik ik geen drugs, alcohol of sigaretten. Ik probeer puur mijn eigen lijf te voelen en ontdekte dat de combinatie van electro en geluiden en zang die me aan mijn taal en thuis doen denken, bepaalde knoppen in mijn indrukken. Die combinatie maakt iets unieks in mij los. Voor Saffron heb ik folkmuziek en traditionele Palestijnse poëzie verzameld en Lynn Adib heeft die voor mij gecombineerd met elektronische muziek. In die teksten gaat het vaak over verlangen, een verlangen naar een thuis, over gedwongen je huis moeten verlaten. Ik gebruik veelal teksten uit de jaren zestig en zeventig die eigenlijk heel queer zijn, zeker wanneer ik ze uitspreek. Neem bijvoorbeeld deze zin: ‘Ik zou graag een ketting willen zijn, zodat ik me tussen jouw borsten en kleding zou kunnen verstoppen’. Die zin komt uit een traditioneel nummer uit de jaren dat op bruiloften werd gezongen. De Palestijnse cultuur is eigenlijk heel open, maar we verstoppen het. De openheid ligt besloten in liederen.”

Tekst gaat verder onder foto.

Queerness is een belangrijk thema in je voorstelling. Wat is jouw persoonlijke band met dat woord?
“Toen ik het woord ‘queer’ voor het eerst hoorde, voelde ik me er direct mee verbonden. Ik voel weerstand om te labelen wie en wat ik ben, omdat die labels bij mij vaak voor een gevoel van verwijdering zorgen. Mensen verwachten altijd van je dat je een type hebt en een type bent – ook binnen de lhbtq-gemeenschap. Het woord queer, in feite een anti-label, heeft me geholpen daarmee om te gaan en om mijn plek te vinden. Tegelijkertijd vind ik het een spannend woord.”

Waar komt dat door?
“Bij mijn ouders zorgt het voor afstand, terwijl ze eigenlijk heel open zijn. Ik ging ooit winkelen met mijn vader en moeder en beiden liepen ze in een kledingzaak direct naar de mannenafdeling, ervan uitgaande dat ik daar sneller zou vinden wat ik mooi vind. Die daden neem ik niet voor lief. Ik respecteer het wanneer vrienden heel out en proud zijn, maar ik probeer mijn ouders hun eigen tempo te gunnen. Ze bieden mij ruimte op hun manier. Mijn moeder was de eerste persoon die tegen me zei: “Hala, ik wil dat je heel goed naar me luistert: het is niet jóúw taak om anderen te overtuigen je te accepteren.” Ik barstte in huilen uit. Tegelijkertijd wil ze over het woord ‘queer’ niets horen. Ik heb besloten haar die ruimte te geven, want – precies zoals zei me leerde – het is niet mijn taak om haar te overtuigen van mijn bestaan.”

Wanneer queer personen zich uitspreken voor de rechten van Palestijnen, krijgen ze soms een reactie in de trant van: ‘Onder Palestijnen zou jij nooit jezelf kunnen zijn, in Israël wel, dus waarom verdedig je hen?’ Kom jij veel met deze redenering in aanraking en zo ja, hoe ga je hiermee om?
“Zodra mensen te weten komen dat je Midden-Oosters en/of moslim én queer bent, nemen velen aan dat je familie je niet accepteert, dat niemand je respecteert en dat je vast weinig tot geen ervaring in de liefde hebt. Daarnaast roepen mensen graag dat je in Tel Aviv als queer persoon out en proud jezelf kunt zijn. Dat is een veel te simpele weergave van de realiteit. Er zijn ook Joodse queer personen die niet geaccepteerd worden door hun familie. Onverdraagzaamheid bestaat binnen elke community. Net zoals queer personen binnen elke community bestaan, ook in conservatieve omgevingen. De uitspraak die je beschrijft kom ik overigens vooral in de Westerse wereld tegen, maar dat komt misschien mede doordat ik weinig queer Joodse vrienden heb. Wanneer mensen dit tegen mij zeggen, reageer ik dat het ten eerste nooit een excuus is om andermans land te bezetten en mensen uit te moorden en ten tweede dat het beeld dat zij hebben van Palestina en Palestijnen niet klopt. Kijk naar de journalisten uit Gaza, vaak zijn dat islamitische vrouwen met piercings en zonder hijab. Ik ben Palestijns en ik voldoe op geen enkele manier aan het beeld dat deze mensen van mij proberen te schetsen. Mijn hele familie is moslim, maar geen van ons draagt een hijab. Wel moet ik veel codeswitchen: ik pas delen van mijn identiteit aan binnen bepaalde contexten, maar dat geldt niet alleen voor mijn queerness.”

Kun je dat verder toelichten?
“Ik moet tegenwoordig oppassen met Arabisch spreken, met het delen van mijn mening, met het uiten van queerness. In elk aspect van mijn identiteit moet ik voorzichtig zijn, afhankelijk van mijn omgeving. Toen ik mezelf net aan het ontdekken was, vond ik stellig dat ik altijd en overal volledig mezelf moest kunnen zijn, maar inmiddels zie ik in dat het leven niet op die manier in elkaar zit. Stel dat ik naar Europa zou verhuizen: ik kan me niet van mijn huidskleur ontdoen en op basis van mijn uiterlijk doen mensen direct allerlei aannames over me, wat invloed heeft op mijn kansen. Mijn hele bestaan als Palestijn is politiek.”

De vraag die je jezelf met deze voorstelling stelde, was waar je thuiskomt als jouw land bezet is, als jouw lichaam continu ter discussie wordt gesteld. Heeft het maakproces je antwoorden geboden?
“Er is geen fysieke plek waar ik me echt thuis voel. Het eten van mijn grootmoeder komt misschien het dichtst bij een thuisgevoel. Het veiligst voel ik me onder de douche. Daar heb ik de ruimte mezelf eraan te herinneren dat ik altijd mijn lichaam heb, mijn persoonlijke schild, de enige plek waar ik nog thuis kan komen, wat mensen ook over mij en mijn bestaan te zeggen hebben. Ik besluit wie ik wil zijn, hoe ik mijn lichaam wil gebruiken, hoe ik ernaar wil kijken in de spiegel. Elke dag vertel ik mezelf dat ik goed ben precies zoals ik ben.”

Saffron van Hala Salem is op vrijdag 17 november te zijn bij CC Amstel en op zondag 19 november tijdens het What You See Festival in Utrecht. Ga voor meer informatie en tickets naar ccamstel.nl en whatyouseefestival.nl.

Beeld: Annette Demirjian